Από την έναρξη της Local Agenda 21 το 1992, οι τοπικές κυβερνήσεις σε πολλές χώρες άρχισαν να αναζητούν τρόπους να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους στη βιωσιμότητα λαμβάνοντας υπόψη τα τοπικά χαρακτηριστικά, τις δυνατότητες και τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα. Με τη δημοσίευση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs), τη Συμφωνία του Παρισιού για την Αλλαγή του Κλίματος αλλά και τη Νέα Αστική Ατζέντα έγινε πλέον αποδεκτό ότι για να επιτευχθεί αυτό απαιτούνται βαθιές μεταβολές σε κάθε χώρα που περιλαμβάνουν συμπληρωματικές και συνδυασμένες δράσεις από τις κυβερνήσεις, την κοινωνία των πολιτών, την επιστήμη και τις επιχειρήσεις (Sachs, J.D., Schmidt-Traub, G., Mazzucato, M. et al. ,2019).
Οι μεταβολές αυτές αποτελούν πραγματικές προκλήσεις για τη λειτουργία των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης από τη σύλληψη έως την εφαρμογή τους μπορούν, ωστόσο, αν αναπτυχθούν στο κατάλληλο πλαίσιο, να μεταφραστούν σε ευκαιρίες για την εφαρμογή καινοτόμων δράσεων στις πόλεις και να αποτελέσουν ισχυρούς αναπτυξιακούς άξονες.
Οι προκλήσεις μπορεί να απαντηθούν αποτελεσματικά μόνο με τη συμμετοχή των πόλεων και των τοπικών κοινωνιών. Ειδικότερα, οι τοπικές διοικήσεις και οι δήμοι πρέπει να αναπτύξουν ολοκληρωμένες στρατηγικές για την επίτευξη των στόχων αειφόρου ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο (UCLG, 2019). Μια σύγχρονη αυτοδιοίκηση απαιτείται να αναλάβει δράση για την ενσωμάτωση των Στόχων της Αειφόρου Ανάπτυξης (SDGs) και της Νέας Αστικής Ατζέντας στα τοπικά σχέδια δράσης, είτε αυτά είναι τα επιχειρησιακά τους σχέδια είτε εξειδικευμένα σχέδια βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Οι ελληνικοί δήμοι, τα τελευταία χρόνια, επιδεικνύουν ιδιαίτερη κινητικότητα και τολμούν να δοκιμάζουν καινοτόμες δράσεις αλλά και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες με τοπικό αναπτυξιακό χαρακτήρα. Ωστόσο, αποτελούν –κυρίως- αποσπασματικές δράσεις καθώς η έλλειψη στρατηγικού και ολοκληρωμένου σχεδιασμού συνεχίζει να αποτελεί το τρωτό σημείο ειδικά των μέσων και μικρών πόλεων, γεγονός που δυσχεραίνει την επί της ουσίας εφαρμογή όλων των μεγάλων αυτών πρωτοβουλιών για τη μετάβαση σε μια βιώσιμη πόλη. Η δυσκολία να ακολουθήσουμε μια τρισδιάστατη (περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική) προσέγγιση βιωσιμότητας αντιμετωπίζεται σε πολλά μέρη. Οι τοπικές κοινότητες προσαρμόζουν συνεπώς την αειφόρο ανάπτυξη στο ατομικό τους περιορισμένο πλαίσιο (Kusakabe, 2013).
Η αποτελεσματική μόχλευση πόρων (οικονομικών, εξοπλισμού, ανθρώπινου δυναμικού) για την υλοποίηση των δράσεων βιωσιμότητας είναι άλλη μια μεγάλη πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπίσει η τοπική αυτοδιοίκηση ειδικά μάλιστα όταν καλείται ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει είτε πιεστικές καθημερινές απαιτήσεις είτε έκτακτα φαινόμενα (φυσικές καταστροφές, πανδημία, κλπ).Η πολιτική δέσμευση, αν και κρίσιμος παράγοντας, συχνά δεν αρκεί αν δεν μπορεί να υποστηριχθεί και να βασιστεί στο σωστό σχεδιασμό - ένα ευρύ, δηλαδή, φάσμα συστηματικών δραστηριοτήτων που έχουν σχεδιαστεί για να διασφαλίζουν την επίτευξη των επιθυμητών στόχων στο μέλλον (Wheeler, 2013) και ο οποίος – εφόσον είναι ολοκληρωμένος – συμπεριλαμβάνει και την αντιμετώπιση παρόμοιων «κινδύνων» και αποκλίσεων.
Κρίσιμης σημασίας, εκτός από τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό είναι και η ανάπτυξη των ικανοτήτων, μια διαδικασία που ενισχύει την ικανότητα των τοπικών κοινοτήτων και οργανισμών να ενισχύσουν τις δομές, τα συστήματά τους, τους ανθρώπους και τις δεξιότητές τους προκειμένου να αναλάβουν και να αναπτύξουν πρωτοβουλίες που θα συμβάλουν στην αειφόρο ανάπτυξη.
Ήδη πολλά από τα εργαλεία που προτείνονται από τις μεγάλες αυτές συμφωνίες δεν είναι άγνωστα στην τοπική αυτοδιοίκηση. Ήδη, οι περισσότεροι από τους ελληνικούς δήμους συμμετέχουν τόσο στο Σύμφωνο των Δημάρχων με την υλοποίηση Σχεδίων Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια και το Κλίμα, σχεδιάζουν και υλοποιούν Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, συμμετέχουν σε ερευνητικά ευρωπαϊκά προγράμματα για να αναζητήσουν λύσεις στη διαχείριση των απορριμμάτων, στην αστική αναζωογόνηση, στην εξοικονόμηση ενέργειας, στις έξυπνες εφαρμογές, στην κοινωνική συνοχή και ευημερία (United Nations, 2017).
Πολλά παραδείγματα και καλές πρακτικές καταγράφονται στη βιβλιογραφία σχετικά με τις τοπικές δράσεις/πρακτικές προς την αειφορία ενώ καταγράφονται εκτενώς τόσο οι λόγοι όσο και τα κίνητρα (γιατί η βιωσιμότητα είναι σημαντική για την τοπική αυτοδιοίκηση), απαιτείται περισσότερη έρευνα για την κατανόηση τόσο των συνθηκών όσο και της διαχείρισης της επιτυχούς εφαρμογής (Wang et al., 2014).
Για την εξασφάλιση της συνθήκης εκείνης που θα επιτρέψει στους δήμους να αναπτυχθούν γύρω από ένα σχέδιο και να επιτύχουν τους στόχους που θα έχουν θέσει μέσα σε αυτό, απαιτείται κεντρικός συντονισμός από την ίδια την αυτοδιοίκηση. Οι δήμοι θα πρέπει να οργανωθούν σε επιχειρησιακό επίπεδο και να αναληφθούν συντονισμένες προσπάθειες ώστε να δημιουργηθεί ένα κοινό πλαίσιο σχεδιασμού που θα επιτρέψει:
- Να αναγνωριστεί και να παραμετροποιηθεί η βιώσιμη ελληνική πόλη
- Να αποκαλυφθεί το δυναμικό που κρύβεται πίσω από τις δράσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη
- Να διαχειριστεί και να «μετρήσει» τις δράσεις που υλοποιούνται και να αξιολογήσει το βαθμό συμβολής τους στον αρχικό στόχο
- Να αποκωδικοποιήσει και στη συνέχεια να προτείνει και να στηρίξει τις πολιτικές εκείνες που θα εξασφαλίζουν όλα τα παραπάνω
- Να καλλιεργήσει και να αναπτύξει περιβάλλον συνεργασίας τόσο μεταξύ των πόλεων για ανταλλαγή πρακτικών και τεχνογνωσίας όσο και μεταξύ οργανισμών και πολιτών προκειμένου όλες οι δράσεις παράξουν θετικό αντίκτυπο για την κοινωνία αλλά και μεταξύ οργανισμών και ιδιωτικού τομέα
- Να εξασφαλίσει ανθεκτικές πόλεις όχι μόνο στην κλιματική αλλαγή αλλά και στις κοινωνικές ανισότητες
Καθώς το διεθνές πλαίσιο επιταχύνει συνεχώς προς την κατεύθυνση της ανάληψης ολοένα και μεγαλύτερης δράσης για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, η τοπική αυτοδιοίκηση θα πρέπει να αναλάβει ηγετικό ρόλο και να προσπεράσει το ρόλο του «παρατηρητή» που συχνά της αποδίδεται (Graute, 2016). Ενώ απαιτείται ολοκληρωμένoς σχεδιασμός σε όλα τα επίπεδα, υπάρχουν πλέον αποδείξεις ότι μερικά από τα πιο επιτυχημένα μοντέλα εμφανίζονται πρώτα σε τοπικό επίπεδο (Verchick, 2003). Θα πρέπει λοιπόν να αναδειχθεί ο ρόλος της αυτοδιοίκησης ως κινητήριου μοχλού για τη βιωσιμότητα και εγγυητή της κοινωνικής συμμετοχής και βούλησης.
Δημήτριος Γεωργακέλλος
Καθηγητής Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Πειραιώς – Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης της ΚΕΔΕ
Αλεξάνδρα Αλεξανδροπούλου
Υποψήφια διδάκτορας Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Πειραιώς, Προϊσταμένη Τμήματος Προγραμματισμού και Ανάπτυξης Δήμου Χαλανδρίου
Bιβλιογραφία
Graute Ulrich (2016), Local Authorities Acting Globally for Sustainable Development, Regional Studies, 50:11, 1931-1942 (DOI: 10.1080/00343404.2016.1161740)
Kusakabe Emiko (2013), Advancing sustainable development at the local level: The case of machizukuri in Japanese cities, Progress in Planning, Volume 80, 2013, Pages 1-65, (DOI:10.1016/j.progress.2012.06.001) Retrieved from http://www.sciencedirect.com/ science/article/pii/S0305900612000803)
Sachs, J.D., Schmidt-Traub, G., Mazzucato, M. et al. (2019), Six Transformations to achieve the Sustainable Development Goals. Nat Sustain 2, 805–814 (https://doi.org/10.1038/s41893-019-0352-9).
United Nations (2017), New Urban Agenda. (Retrieved from http://habitat3.org/wp-content/uploads/NUA-English.pdf)
United Nations (2020) Sustainable Development Goals .:. Sustainable Development Knowledge Platform. (n.d.)., (Retrieved from http://sustainabledevelopment.un.org/?menu=1300)
UCLG. (2019). The Localization of the Global Agendas (Retrieved from https://www.uclg.org/sites/default/files/goldv_en.pdf)
Verchick, Robert R.M. (2003), "Why the Global Environment Needs Local Government: Lessons from the Johannesburg Summit." The Urban Lawyer 35, no. 3 (2003): 471-94 (Accessed September 30, 2020. http://www.jstor.org/stable/27895447)
Wang, Xiaohu & Van Wart, Monty & Lebredo, Nick. (2014). Sustainability Leadership in a Local Government Context. Public Performance & Management Review. 37, 339-364 (DOI:10.2753/PMR1530-9576370301).
Wheeler, S. M. (2013). Planning for Sustainability (2 ed., 424pp. Routledge (DOI:10.4324/ 9780203134559).
