Τις τελευταίες δεκαετίες με όλο και αυξανόμενη συχνότητα η Παγκόσμια κοινή γνώμη, οι Διεθνείς Οργανισμοί, τα κράτη και οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) παρακολουθούν με ιδιαίτερη ανησυχία την εκθετική αύξηση των επιπτώσεων από καταστροφές και κρίσεις οι οποίες εκδηλώνονται σε όλη ανεξαίρετως τη γήινη σφαίρα.

Η τεράστια αύξηση του αριθμού των γεγονότων, αλλά κυρίως οι επιπτώσεις σε κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό επίπεδο αποτελούν ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα που δυστυχώς δεν μπορεί να το αντιμετωπίσει η ταχέως εξελισσόμενη επιστημονική γνώση και οι τεχνικές δυνατότητες.

Έως πρότινος η προσοχή ήταν στραμμένη κυρίως στη διαχείριση μεγάλων φυσικών κινδύνων, όπως σεισμοί, τσουνάμι, ηφαιστειακές εκρήξεις, δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες και αλλαγή των κλιματικών συνθηκών. Είναι όμως λάθος να θεωρούμε ότι η πρωτόγνωρη για την εποχή βιολογική κρίση με τον Covid-19, αποτελεί μια νέα παγκόσμια αναδυόμενη απειλή. Πάμπολλες φορές μεγάλες βιολογικές κρίσεις (πανδημίες) αφάνισαν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της γης αλλάζοντας την πορεία της ίδιας της ιστορίας.

Οι κρίσεις υγείας όπως, η πανώλη του Ιουστινιανού το 542, η Μαύρη Πανώλη από το 1346 έως το 1349, η Ισπανική γρίπη το 1918, η γρίπη των πουλερικών το 2004, η πανδημία του Η1Ν1 το 2009, η επιδημία του ιού Έμπολα το 2014, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα που υποδεικνύουν τεράστιες κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές αλλαγές.

Η κρίση που βιώνουμε δεν είναι έκπληξη, αλλά η ίδια ιστορία επαναλαμβανόμενη με ένα μάλιστα πολύ πιο απειλητικό τρόπο.  Η παγκόσμια οικονομία αλλά και όλα τα ανθρωπογενή συστήματα αλλάζουν ραγδαία και προσπαθούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Προσωπικά, ο ενδόμυχος φόβος μου είναι να εκδηλωθούν μέσα στην βιολογική κρίση και άλλα είδη κρίσεων τα οποία απαιτούν εντελώς αντίθετο τρόπο διαχείρισης απ’ ότι αυτή του Covid-19, όπως σεισμοί, πλημμυρικά φαινόμενα, πυρκαγιές.

Κατά συνέπεια μια εξαιρετικά δύσκολα διαχειρίσιμη κατάσταση είναι η διαχείριση κρίσεων μέσα σε άλλες κρίσεις, πράγμα το οποία αυξάνει κατακόρυφα τις επιπτώσεις σε όλα τα επίπεδα.

Η τρέχουσα κρίση συνοδεύτηκε σε παγκόσμιο αλλά και εθνικό επίπεδο από πλήρη αναστροφή της καμπύλης ανάπτυξης, με ρυθμούς οι οποίοι, σε πάρα πολλές χώρες, σε ετήσιο επίπεδο έχουν αρνητικό πρόσημο με διψήφια νούμερα.

Η κατάρρευση του ρυθμού ανάπτυξης, όπως είναι επόμενο, επηρεάζει και τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δεδομένου ότι οι εισπράξεις κατακρημνίζονται και οι δαπάνες απογειώνονται, για τους γνωστούς λόγους οι οποίοι έχουν αναλυθεί με πολύ διεξοδικό τρόπο. Όπως είναι σαφές, η ανάκαμψη μπορεί να έχει σαν βάση στήριξης μία πετυχημένη διαχείριση των κρίσεων και των κινδύνων, ιδίως σε επίπεδο τοπικό, και όχι μόνο εθνικό και διεθνές.

Η διαχείριση αυτή πρέπει να περιλάβει όχι μόνο τις κλασικές μεθοδολογίες του πρωκαταστροφικού, συνκαταστροφικού και μετακαταρτροφικού σταδίου που είχαμε διεξοδικά διαμορφώσει με πολύ μεγάλη λεπτομέρεια στο μεταπτυχιακό τμήμα «Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και σε ειδικά forum, αλλά απαιτούν επιπρόσθετα και νέες καινοτόμες δράσεις έτσι ώστε η κρίση να μετατραπεί σε ευκαιρία, εδραιώνοντας παράλληλα τις συνθήκες ασφάλειας και προκαλώντας την ανάπτυξη.

Η νέα εποχή στη διαχείριση απαιτεί νέους κανονισμούς και νέες κανονιστικές διατάξεις οι οποίες σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης να γίνουν κτήμα των πολιτών, αλλαγή στο τρόπο λειτουργίας των υπηρεσιών με καινοτόμες δράσεις και υπηρεσίες, αλλαγή στον τρόπο εργασίας των στελεχών των ΟΤΑ, δράσεις ενημέρωσης των πολιτών με καινοτόμους τεχνολογικά τρόπους, νέα επιχειρησιακά σχέδια διαχείρισης κινδύνων και κρίσεων σε τοπικό επίπεδο, ενίσχυση λειτουργίας των κοινωνικών δομών, μεταφορά αρμοδιοτήτων ενίσχυσης της απασχόλησης εργασίας, της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης από το κεντρικό κράτος στους ΟΤΑ.

Ο κάθε ΟΤΑ πρέπει να εκπονήσει τα δικά του αναπτυξιακά σχέδια με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της δικιάς του γεωγραφικής περιοχής τα οποία πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στην ανάλυση και την εκτίμηση των κινδύνων, στην ανάλυση της τρωτότητας των επιμέρους συστημάτων και στον υπολογισμό της ολικής τρωτότητας, της ευπάθειας και της ανθεκτικότητας, έτσι ώστε να αντιμετωπίζεται, με το καλύτερο δυνατό τρόπο, η διακινδύνευση η οποία αντιτάσσεται την αναπτυξιακή διαδικασία.

Τα Πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα είναι τα πρώτα τα οποία μπορούν να συμβάλουν προς την κατεύθυνση αυτή, είτε μέσα από κεντρικές συνεργασίες όπως για παράδειγμα το πρόσφατο μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ της ΚΕΔΕ και του ΟΑΣΠ στο πλαίσιο του σχεδίου Αντώνης Τρίτσης, είτε μέσα από άμεση εμπλοκή των περιφερειακών Πανεπιστημίων με τις τοπικές κοινωνίες.

Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέσα από την τεχνογνωσία στην διαχείριση κινδύνων και κρίσεων, η οποία έχει αναπτυχθεί τα τελευταία 30 χρόνια, αποτελεί ένα κεντρικό άξονα στήριξης της ανάπτυξης των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης μέσω της κατάρτισης και επιμόρφωσης ενός μεγάλου στελεχιακού δυναμικού σε μεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών, με βάση την συνεργασία του Πανεπιστημίου με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος.

Ευθύμης Λέκκας

Καθηγητής

Δυναμικής Τεκτονικής, Εφαρμοσμένης Γεωλογίας & Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών

Πρόεδρος

του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Πρόεδρος

του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας

Διευθυντής του ΠΜΣ

«Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων»

Αντιπρόεδρος

του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΤΑ, της ΚΕΔΕ