- Εισαγωγή: Τι είναι και που στοχεύει η Ψηφιακή Διακυβέρνηση
Ηλεκτρονική ή Ψηφιακή Διακυβέρνηση ονομάζουμε το κοινωνικό φαινόμενο κατά το οποίο η παροχή υπηρεσιών από το κράτος προς πολίτες και επιχειρήσεις, η συνεργασία κράτους – πολιτών, η λήψη αποφάσεων και η ανάπτυξη πολιτικής, αλλά και η συνολική λειτουργία του δημόσιου τομέα, υποστηρίζονται σημαντικά από τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών και γίνονται κυρίως με ψηφιακά μέσα.
Στην Ψηφιακή Διακυβέρνηση αναγνωρίζουμε τρεις κύριες γενιές: την αναμόρφωση διαδικασιών και αυτοματοποίηση των υπηρεσιών, την ανοικτή και συνεργατική διακυβέρνηση όπου δίνονται σημαντικές δυνατότητες στη συμμετοχή πολιτών αλλά και στη διαφάνεια της διοίκησης και την τρίτη γενιά, όπου οι υπολογιστές συμβάλλουν στη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων για όλους τους τομείς της οικονομίας και κοινωνίας ενώ νέες τεχνολογίες αλλάζουν τα καθιερωμένα στη διακυβέρνηση.
Το άμεσο κέρδος από τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό κρατών και οργανισμών του δημόσιου τομέα είναι η μείωση του χρόνου και η αύξηση της ποιότητας εξυπηρέτησης του πολίτη και των επιχειρήσεων, η δραματική μείωση του κόστους για το δημόσιο τομέα που έτσι μπορεί να βρει πόρους για νέες υπηρεσίες, αλλά και η αύξηση της διαφάνειας, η αξιοποίηση δεδομένων στη λήψη σωστότερων αποφάσεων, και η συνεργατική λειτουργία.
Το σημαντικότερο όμως, για μία χώρα όπου μέσω της Ψηφιακής Διακυβέρνησης ο δημόσιος τομέας λειτουργεί σωστά, είναι ότι απελευθερώνονται οι δυνάμεις των ιδιωτών, των νέων, της κοινωνίας ολόκληρης, ωθώντας την έτσι προς νέα επίπεδα παραγωγικότητας, ελκυστικότητας επενδύσεων αλλά και ποιότητας ζωής. Η χώρες που καταφέρνουν ή θα καταφέρουν να βάλουν τους υπολογιστές στην υπηρεσία της κρατικής μηχανής με σωστό τρόπο, θα είναι οι ελκυστικές κοινωνίες του αύριο και αυτές με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη αλλά και ποιότητα ζωής.
- Ψηφιακή Διακυβέρνηση και Τοπική Αυτοδιοίκηση: Νέες δυνατότητες και προοπτικές
Η συμβολή της Ψηφιακής Διακυβέρνησης στη βελτίωση της ποιότητας υπηρεσιών προς πολίτες και επιχειρήσεις που παρέχουν οι πόλεις έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να είναι ακόμη σημαντικότερη από τη συμβολή που μπορεί να έχει στην κεντρική διοίκηση. Το γεγονός αυτό οφείλεται στις συνήθως μεγαλύτερες ανάγκες για εισαγωγή νέων τεχνολογιών, για αναδιοργάνωση υπηρεσιών και κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού σε δήμους, από ότι σε υπουργεία και οργανισμούς του δημόσιου τομέα. Επίσης όμως, οι τοπικές κοινωνίες μπορούν να αξιοποιήσουν καλύτερα τις νέες δυνατότητες των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, σε διεργασίες που δεν υιοθετεί εύκολα ο κεντρικός δημόσιος τομέας, όπως είναι η συμμετοχή πολιτών στα κοινά, η συνεργασία κοινωνικών ομάδων στην ανάπτυξη της πόλης, η δραστηριοποίηση μικρών επιχειρήσεων ή η ενημέρωση επισκεπτών για πολιτιστικά αξιοθέατα και δράσεις.
Οι παραπάνω παράγοντες έχουν δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια τη έννοιες της «Ψηφιακής Πόλης / Digital City», της «Έξυπνης Πόλης / Smart City» ή πιο πρόσφατα της «Ευφυούς Πόλης / Intelligent City», οι οποίες ακριβώς καταδεικνύουν την ειδική σχέση και δυναμική της Ψηφιακής Διακυβέρνησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Αναλύοντας τα πεδία εφαρμογής της Ψηφιακής Διακυβέρνησης στο επίπεδο του δήμου μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις παρακάτω κύριες περιοχές.
Α. Δημόσιες Ψηφιακές Υπηρεσίες προς πολίτες και επιχειρήσεις
Γίνεται συνεχής αναδιοργάνωση των υπηρεσιών που παρέχονται σε πολίτες και επιχειρήσεις, εισαγωγή σύγχρονων διασυνδεδεμένων πληροφοριακών συστημάτων και επιμόρφωση προσωπικού, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι που τίθενται σε ευρωπαϊκό επίπεδο:
(α) Η αυτοματοποιημένη παροχή υπηρεσιών σε μία στάση, σε ένα δευτερόλεπτο, χωρίς ανάγκη φυσικής παρουσίας.
(β) Η προ-δραστικότητα στην παροχή υπηρεσιών, όπου ο δήμος παρέχει υπηρεσίες πριν καν ζητηθούν από τους πολίτες.
(γ) Η τήρηση της αρχής «Once Only Principle», όπου τα στοιχεία των πολιτών ζητούνται μόνο μία φορά από το σύνολο το δημόσιου τομέα
(δ) Η πλήρης κατάργηση του χαρτιού τόσο στη εσωτερική λειτουργία των δήμων όσο και στις συναλλαγές με τους πολίτες.
Β. Ανοικτή, Συνεργατική Διακυβέρνηση
Σε κάθε επίπεδο αυτοδιοίκησης καθορίζονται τα δεδομένα που πρέπει να παρέχονται σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη ή επιχείρηση, χωρίς κόστος ή με πολιτική χρέωσης σε περίπτωση που τυγχάνουν περαιτέρω εμπορικής εκμετάλλευσης. Η οργάνωση και διάθεση ανοικτών δεδομένων από κάθε δήμο συμβάλλει στην εγκαθίδρυση διαφάνειας και κλίματος εμπιστοσύνης αλλά και δίνει σημαντική ώθηση σε επιχειρήσεις, σε επενδυτές αλλά και σε ενδιαφερόμενους πολίτες να συμβάλλουν στη γενικότερη ανάπτυξη και ποιότητα ζωής στις τοπικές κοινωνίες.
Παράλληλα, εφαρμόζονται τοπικά συστήματα ηλεκτρονικής διαβούλευσης αλλά και κίνητρα για τη συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων, στη σχεδίαση νέων υπηρεσιών του δήμου αλλά και στην επίλυση κρίσιμων προβλημάτων με συνεργατικό τρόπο.
Γ. Νέες δυνατότητες και υπηρεσίες, μέσω προηγμένων τεχνολογιών
Πέρα από την αυτοματοποίηση των υπαρχουσών υπηρεσιών των δήμων, η αλματώδης τεχνολογική πρόοδος προσφέρει δυνατότητες για εντελώς νέες υπηρεσίες, που μπορούν τώρα να γίνουν πραγματικότητα μέσα από τον συνδυασμός προηγμένων λύσεων πληροφορικής και επικοινωνιών. Οι νέες αυτές υπηρεσίες που συνεχώς εμφανίζονται και προσφέρονται από μικρές και μεγαλύτερες πόλεις σε όλον τον κόσμο, φαίνεται ότι βελτιώνουν δραστικά την ποιότητα ζωής σε μια σειρά από τομείς, όπως:
(α) Η μετακίνηση με δημόσια μέσα μεταφοράς, η διαχείριση των χώρων στάθμευσης, αλλά και η παροχή σημαντικών υπηρεσιών με βάση τη θέση (location-based services).
(β) Η αποκομιδή και η ανακύκλωση απορριμμάτων, η διαχείριση υδάτινων πόρων και όμβριων υδάτων.
(γ) Η καθημερινή ασφάλεια των πολιτών και η αντιμετώπιση έκτακτων κρίσεων ή φυσικών καταστροφών, μέσω ειδικών αισθητήρων αλλά και μέσω της οργάνωσης του εθελοντισμού.
(δ) Η ηλεκτρονική επιμόρφωση ομάδων πολιτών, η επανα-κατάρτιση προσωπικού και η εύρεση εργασίας σε τοπικές επιχειρήσεις.
(ε) Η προώθηση της επιχειρηματικότητας σε τοπικό επίπεδο, με την συνεργασία δήμου, επιμελητηρίων, ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και νεοφυών επιχειρήσεων.
(στ) Η παροχή νέων ηλεκτρονικών υπηρεσιών πληροφόρησης σε επισκέπτες και τουρίστες, με χρήση κινητών συσκευών και τεχνολογιών εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας.
(ζ) Η διαχείριση και εξοικονόμηση ενέργειας σε δημόσια κτίρια και υποδομές, μέσω ειδικών διατάξεων αυτοματοποιημένου ελέγχου.
(η) Η παροχή προσωποποιημένων υπηρεσιών πρόληψης και πρωτοβάθμιας περίθαλψης, μέσω εφαρμογών τηλε-διάγνωσης και τηλε-υγείας.
Όπως γίνεται εμφανές από τις παραπάνω ενδεικτικές παρεμβάσεις, η Ψηφιακή Διακυβέρνηση σε επίπεδο δήμου δεν είναι απλά «η υιοθέτηση της πληροφορικής» ούτε στοχεύει μόνο στη «μείωση της γραφειοκρατίας», αλλά αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα και κύριο μέσο για την αναμόρφωση της αυτοδιοίκησης, την βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών και την ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας ζωής.
- Προς ένα σχέδιο δράσης για την Ψηφιακή Διακυβέρνηση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση
Η διεθνής πρακτική έχει καταδείξει ότι η ανάπτυξη και εφαρμογή λύσεων Ψηφιακής Διακυβέρνησης στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, εξαιτίας της ανάγκης συνολικού σχεδιασμού αλλά και της ταυτόχρονης ανάγκης τοπικής υιοθέτησης και δράσης, χρειάζεται μία διπλή προσέγγιση: και «από πάνω προς τα κάτω / top-down» αλλά και «από κάτω προς τα πάνω / bottom -up».
Για τον σκοπό αυτό είναι απαραίτητες δύο δέσμες δράσεων, οι οποίες πρέπει να αποτελέσουν βασική επιδίωξη των ΚΕΔΕ, σε συνεργασία με τους δήμους αλλά και την κεντρική διοίκηση:
Η ανάπτυξη ενός «Οδικού Χάρτη» για την Ψηφιακή Διακυβέρνηση στους δήμους που θα περιλαμβάνει:
- Μία συνοπτική ανάλυση της τρέχουσας κατάστασης, υπό τη μορφή βασικών δεικτών για το επίπεδο ψηφιακής ωριμότητας των δήμων στην Ελλάδα.
- Τους κύριους στόχους σε ορίζοντα πενταετίας, συνολικά και για κάθε διαφορετική κατηγορία δήμων, με βάση τις διεθνείς βέλτιστες πρακτικές και τις ανάλογες στοχεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις ιδιαιτερότητες και την τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα.
- Τις κύριες διοικητικές και τεχνολογικές κατευθύνσεις, τα διαθέσιμα μεθοδολογικά εργαλεία αλλά και τη συνολική οργάνωση του έργου του ψηφιακού μετασχηματισμού των δήμων.
- Τον υπολογισμό αλλά και τις πηγές διασφάλισης των απαιτούμενων οικονομικών και ανθρώπινων πόρων.
Το σημαντικότερο όμως στοιχείο του «Οδικού Χάρτη» πρέπει να είναι η προδιαγραφή του έργου ανάπτυξης της Ψηφιακής Στρατηγικής κάθε δήμου ξεχωριστά, με κοινή μεθοδολογία, κεντρική υποβοήθηση και παρακολούθηση, αλλά τοπική υλοποίηση από κάθε δήμο.
Η «Ψηφιακή Στρατηγική» του δήμου, θα αποτελεί την προσαρμογή του «Οδικού Χάρτη» στις ειδικές ανάγκες, στοχεύσεις αλλά και δυνατότητες κάθε δήμου και θα περιλαμβάνει:
- Μία συνοπτική εκτίμηση της ψηφιακής ωριμότητας του δήμου, των δυνατοτήτων των τοπικών επιχειρήσεων αλλά και της ψηφιακής ετοιμότητας των πολιτών.
- Το όραμα, τους κύριους τομείς της οικονομίας που ο δήμος θέλει να αναπτύξει και τους κύριους στόχους που ο δήμος θέλει να πετύχει σε βάθος πενταετίας. Η θέσπιση των στόχων είναι σημαντικό να προκύψει μετά από ευρεία συζήτηση και συμμετοχή ομάδων πολιτών, εκπροσώπων επιχειρήσεων, ακαδημαϊκών ιδρυμάτων αλλά και άλλων σημαντικών φορέων της κάθε περιοχής.
- Την υιοθέτηση ή προδιαγραφή των ειδικών έργων και δράσεων που πρέπει να υλοποιηθούν, με τη συνεργασία των πολιτών, των επιχειρήσεων και των άλλων τοπικών φορέων.
- Την εγκαθίδρυση του συνεργατικού μηχανισμού προδιαγραφής, διοίκησης και ελέγχου των δράσεων της Ψηφιακής Στρατηγικής σε βάθος χρόνου.
Οι παραπάνω δύο δέσμες δράσεων, σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο, αποτελούν ήδη πρακτική που εφαρμόζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα πλαίσια του Έργου «Intelligent Cities», όπου 100 ευρωπαϊκές πόλεις αναπτύσσουν την ψηφιακή στρατηγική τους με κοινά μεθοδολογικά εργαλεία, στήριξη με τεχνογνωσία και ειδικούς της διακυβέρνησης, αλλά με τοπικές ομάδες εργασίας.
Μία τέτοια πολιτική δίνει τη δυνατότητα σε μικρότερους δήμους με περιορισμένες δυνατότητες σχεδιασμού, να υιοθετήσουν πρακτικές από μεγαλύτερους ή πιο έτοιμους δήμους, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει την «ιδιοκτησία» των δράσεων σε τοπικό επίπεδο αλλά και τη συνεκτικότητα των επιμέρους στρατηγικών.
Γιάννης Χαραλαμπίδης
Καθηγητής Ψηφιακής Διακυβέρνησης
Τμήμα Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου, Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης